تحلیل گفتمانی انتقاد اجتماعی در شعر شاعران انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ وارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)

2 کارشناس ارشد فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

ادبیات، سندی است اجتماعی که می‌توان با تحلیل آن، تصویری از شرایط اجتماعی هر دوران، از جمله دوران انقلاب اسلامی را به دست آورد. در این مقاله، با روش تحلیل گفتمان پدام انتقاد اجتماعی در شعر دهه اول تا سوم انقلاب اسلامی‌ مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. دو پرسش این پژوهش یکی به چیستی گفتمان‌های غالب انتقاد اجتماعی در شعر سه دهه نخست انقلاب اسلامی اختصاص یافت و دیگری به سیر تحول این گفتمان‌ها در این سه دهه.
 برای انتخاب شاعران مطرح اجتماعی مصاحبه‌ای از ده نفر از متخصصان این حوزه انجام و پس از تعیین شعرا از هر دوره، 5 شعر از هر کدام که به‌طور برجسته‌تر به انتقاد اجتماعی پرداخته است، انتخاب شد. بنابراین، درمجموع 75 شعر تحلیل شد و گفتمان‌های غالب انتقاد اجتماعی از هر دهه، همچنین سیر تحول این گفتمان‌ها مورد تبیین قرار گرفت.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهند که شش گفتمان برتر انتقاد اجتماعی عبارتند از: افول اجتماعی اخلاقی، افول اجتماعی فرهنگی، افول اجتماعی روانی، افول اجتماعی اقتصادی، گفتمان افول اجتماعی دینی و افول اجتماعی سیاسی. در مورد سیر تحول گفتمان‌های انتقاد اجتماعی نیز عوامل و زمینه‌های بیرونی بررسی گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of Social Criticism in Islamic Revolution of Iran’s Poetic

نویسندگان [English]

  • HASAN drhbashir 1
  • m erfanpoor 2
1 Professor of Culture and Communication, Imam Sadiq University
2 MA Expert in Culture and Communication, Imam Sadiq University
چکیده [English]

Literature is a social document by analyzing which we can reach an outline for social situations of a given era. Islamic revolution era, has undergone so many developments and vicissitudes with regard to social conditions of Iranian people that has been reflected in the poetry of this period of time. In this paper, we have studied the social criticism reflected in the first to third decades of the Islamic revolution of Iran on this basis through discourse analysis method. In our research, we focused on which concerning the quiddity of the prevailing discourses on social criticism reflected in the three decades of Islamic revolution.
We made interview with ten experts of the field to select distinguished social poets of each one of the three decades, and then, we picked up 5 poems of each selected poets that displayed social criticism more prominently. In general, 75 poems from the three decades of have been analyzed by the Practical Discourse Analysis Method (PDAM) and prevailing discourses on social criticism of each decade as well as development process of theses discourses have been reviewed and made clear.
Summing up the analysis steps, six top discourses on social criticism reflected in poets’ poems of the three decades have been concluded in: criticism of social- moral erosion, criticism of social-cultural erosion, criticism of social-psychological erosion, criticism of social-economic erosion, criticism of social-religious erosion, and criticism of social-political erosion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "discourse analysis"
  • "social criticism"
  • "Poems of Islamic Revolution"
  • "Poets of Islamic Revolution"
آقاگل‌زاده، فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی‌ و فرهنگی.
ارژن، بیژن (1387) چهل کلید، تهران: تکا.
بشیر، حسن (1390). رسانه‌های بیگانه: قرائتی با تحلیل گفتمان، تهران: سیمای شرق.
پالمر، فرانک (1366). نگاهی تازه به معنی‌شناسی، تهران: کتاب ماد.
پورالخاص نوکنده‌ای، شکرا... (1375). تحلیل سیر انتقادهای سیاسی و اجتماعی در شعر فارسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
تاجیک محمدرضا و همکاران (1378). گفتمان و مجموعه مقالات تحلیل گفتمانی، تهران: ا‌نتشارات فرهنگ گفتمان.
حسنلی، کاووس (1383). گونههای نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران: ثالث.
درستی، احمد (1381). شعر سیاسی در دوره پهلوی دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
درگاهی، زین‌العابدین (1389). «شعر، نقد و شعر اجتماعی». نشریه کتاب ماه ادبیات، شماره 38.
دهخدا، علی‌اکبر (1325) لغت نامه دهخدا، تهران: مجلس.
ساسانی، فرهاد (1389). معناکاوی: به سوی نشانه‌شناسی اجتماعی، تهران: علم.
سنگری، محمدرضا (1393). از نتایج سحر (شعر انقلاب، تعریف، چیستی، ویژگی‌ها و ابعاد)، تهران: سوره مهر.
شعیری، حمیدرضا (1385). تجزیه و تحلیل نشانهمعناشناختی گفتمان، تهران: سمت.
عضدانلو، حمید (1380). گفتمان و جامعه، تهران: نشر نی.
فوکو، میشل (1380الف) نظم گفتار. ترجمه باقر پرهام، تهران:آگه. کافی، غلامرضا (1389). شناخت ادبیات انقلاب اسلامی، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس.
لریجانی، محمدجواد (1391). «جایگاه انتقاد و اهمیت آن در حفظ سرمایه اجتماعی»، نشریه ‌اندیشه: پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره 3.
محمدپور، احمد (1390). روش تحقیق کیفی ضد روش 1، جلد1، تهران: جامعه‌شناسان.
معلم دامغانی، علی (1385). رجعت سرخ ستاره، تهران: سوره مهر.
مک دانل، دایان (1380). مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان، تهران: فرهنگ گفتمان.
مهدی‌زاده طالشی، محمد (1383). بازنمایی ایران در مطبوعات غرب: تحلیل انتقادی
واعظی، احمد (1390). نظریه تفسیر متن، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
هراتی، سلمان (1388). آب در سماور کهنه، تهران: تکا.